Obecnie coraz więcej niemowląt, a nawet noworodków, staje się pacjentami logopedów czy też neurologopedów. Coraz częściej różne nieprawidłowości – najczęściej są to zaburzenia ssania i pobierania pokarmu – “wyławiane” są już na oddziałach neonatologii, na których spotyka się wykwalifikowany personel – doradcę laktacyjnego, neurologopedę czy położną, którzy sygnalizują problem młodej mamie. Pozwala to uniknąć szeregu niemiłych niespodzianek, a często odpowiednie i szybkie zaopiekowanie dziecka, zwiększa szanse na zapobiegnięcie utrwalania się deficytów. Większa liczba najmniejszych pacjentów poddawanych wczesnemu oddziaływaniu logopedycznemu wynika z pewnością ze wzrostu świadomości samych rodziców, jak i personelu oddziału oraz postępu w neonatologii, ale także ze stale zwiększającej się liczby dzieci “ryzyka”. Oddziaływaniom terapeutycznym poddawane są maluchy, u których obserwuje się problemy w przyjmowaniu pokarmu drogą oralną; często trudności te powiązane są z innymi, głębszymi zaburzeniami rozwojowymi. Aby noworodek prawidłowo się rozwijał, niezbędne jest współdziałanie takich czynności, jak pobieranie pokarmu, połykanie i oddychanie. Gdy są one zaburzone, mamy do czynienia z ważnym sygnałem ostrzegawczym dotyczącym ewentualnych przyszłych zaburzeń neurologicznych noworodka. Diagnostyka obejmuje także ocenę odruchowych reakcji wargowych, wysuwania języka, odruchową reakcję żuchwową. Warto wiedzieć, że aby uzyskać dojrzałe karmienie w późniejszym wieku, najpierw u noworodka i niemowlęcia, muszą występować prawidłowe odruchowe reakcje oralne: ssania i połykania, szukania, kąsania, wymiotna, otwierania ust, wysuwania języka, wargowa, żuchwowa (noworodek), a następnie funkcje oralne: ssania i picia, połykania, odgryzania, gryzienia i żucia (niemowlę). Zadaniem neurologopedy (logopedy) jest pomoc dziecku w uzyskaniu i utrwaleniu właściwego, fizjologicznego sposobu pobierania pokarmu – jako najistotniejszej oprócz oddychania funkcji pozwalającej utrzymać się przy życiu, a także pomoc w osiągnięciu prawidłowej pozycji spoczynkowej układu oralnego.
Dla kogo wczesna interwencja logopedyczna?
Wczesną interwencją logopedyczną powinny być w szczególności objęte dzieci z grupy ryzyka, czyli urodzone przedwcześnie, z wadami i zaburzeniami OUN, wadami anatomicznymi czy chorobami genetycznymi.
Jak już zostało wspomniane powyżej, diagnoza logopedyczna u noworodka czy niemowlęcia, powinna rozpocząć się szczegółowego od sprawdzenia wszystkich reakcji odruchowych, a także układu artykulacyjnego i oddechowego. Logopeda (neurologopeda) nie powinien być specjalistą, który samodzielnie podejmuje działania w ramach wczesnej interwencji, należy pamiętać że konieczne jest poszerzenie diagnostyki o badania specjalistyczne, chociażby neurologiczne czy laryngologiczne. Badania specjalistyczne pozwalają wytyczyć kierunek postępowania terapeutycznego dla logopedy oraz wskazują na dalsze rokowania pacjenta. Niezwykle ważnym elementem diagnozy i w ogóle oceny całokształtu funkcjonowania niemowlęcia, jest rzetelny i szczegółowy wywiad z Rodzicami (mamą). Pamiętajmy, że zaangażowanie i współpraca rodziców w środowisku domowym, są nieodłącznymi elementami terapii logopedycznej. To bowiem rodzic w domu przejmuje rolę terapeuty, u specjalisty zyskuje tylko niezbędne wskazówki, pomoc i wsparcie.
Kiedy powinniśmy być zaniepokojeni?
Często do logopedy zwracają się o pomoc rodzice, których dziecko je nieefektywnie, u którego podczas ssania piersi słychać niepokojące odgłosy mlaskania, ciumkania, których maluch nie akceptuje smoka czy stale ssie kciuk. Można podejrzewać, że mamy wówczas do czynienia z wadliwą anatomią w obrębie wędzidła wargi dolnej lub górnej (na ten temat wpis wkrótce) lub rozszczepu podniebienia, wargi czy wyrostka zębodołowego. Często w takich sytuacjach maluszek ma wzmożone napięcie w obrębie strefy orofacjalnej, tak więc w procesie diagnozowania, logopeda powinien ocenić także napięcie mięśniowe warg, języka, pozycję spoczynkową języka i pracę warg. Terapia we wczesnej interwencji polega na pozyskaniu lub usprawnieniu funkcji, która jest zaburzona. Tak więc aby nauczyć niemowlę efektywnego ssania czy usprawnić proces karmienia, logopeda powinien korzystać także ze wsparcia fizjoterapeuty ale powinien także samodzielnie – poprzez zastosowanie technik masujących – wprowadzić masaż oraz poinstruować rodziców, w jaki sposób masować dziecko. Bardzo często do logopedy zajmującego się wczesną pomocą, trafiają także maluchy o dużej nadwrażliwości dotykowej. Jest ona wręcz nieproporcjonalna w stosunku do bodźca; jest bardzo wyolbrzymiona, przesadzona. Następstwem jest niespokojność, drażliwość, kłopoty z koncentracją. Dzieci te często nie pozwalają się dotknąć, drażnią ich określone struktury ubrań, nie tolerują pewnych potraw. Czasem jest to pochodną karmienia zgłębnikiem dożołądkowym, który nie toruje właściwego fizjologicznego wzorca ssania. Podobnie jest zresztą przy karmieniu za pomocą strzykawki czy pipety – wyłączają one aktywność warg, mechanizm uszczelniania, a także sprzyjają zaburzeniom dysfagicznym. U dzieci, które są zbyt mało wrazliwe na bodźce dotykowe, obserwuje się z kolei samostymulację widoczną jako zagryzanie warg, drapanie okolicy ust, wkładanie palców i innych przedmiotów do buzi, a nawet uderzanie głową o ścianę.
Wspólnie damy radę!
Pamiętajmy, że obecne lata charakteryzują się ogromnym wzrostem wiedzy i świadomości zarówno specjalistów (m.in. logopedów, neurologopedów), a także samych rodziców. Pojawiają się coraz to nowsze badania, publikacje i szkolenia poświęcone wczesnym oddziaływaniom wobec najmłodszych. Tak naprawdę to rodzice są dla dziecka najlepszymi terapeutami, oni znają je “od podszewki”, umieją najszybciej i najtrafniej odkryć wszelkie dziecięce bolączki. Logopedzi wspierają rodziców w ich działaniach, instruują i nadzorują przebieg terapii, ale to na barkach rodziców spoczywa ciężar ale i smak sukcesu terapeutycznego.
Źródło: M. Rządzka, Odruchy oralne u noworodków i niemowląt. Diagnoza i stymulacja